Czym jest PTSD?

Zjawisko wyżej opisane w psychologii nazywa się zespołem stresu pourazowego, inaczej PTSD (posttraumatic stress disorder). Pierwsza publikacja podejmująca wspomnianą problematykę pojawiła się w 1678 roku, a jej autorem był Johanes Hoffer. Opisywał on chorobę, na którą cierpieli szwajcarscy najemnicy służący we Francji. Pojawiły się u nich dolegliwości, które Hoffer określał jako przygnębienie, utrzymująca się melancholia, nieustanne myślenie o domu, zaburzenia snu, bezsenność, osłabienie, utrata apetytu, lęk, palpitacje serca, zamroczenie, gorączka (Korolczuk i in., 2009). Do grupy ryzyka wystąpienia objawów należą osoby uczestniczące w działaniach wojennych bądź też ofiary.

Kto może doświadczyć PTSD i jakie są jego przyczyny?

PTSD mogą doświadczyć ludzie, którzy byli ofiarami katastrof komunikacyjnych, powodzi, pożarów, doświadczyły gwałtu czy uprowadzenia. Występuje ono także u świadków traumatycznych zdarzeń oraz osób, które są narażone na wielokrotną ekspozycję na silnie stresujące zdarzenia (np. ratownicy medyczni, policjanci). Przyczyny wystąpienia zespołu stresu pourazowego to między innymi ekspozycja na śmierć lub ryzyko śmierci, poważne obrażenia lub przemoc seksualną (Merecz).

Mogą cierpieć nie tylko dorośli, ale także dzieci

Dzieci, które doświadczyły wydarzenia traumatycznego, również mogą mieć podobne objawy zespołu stresu pourazowego, co osoby dorosłe. Co ciekawe, objawy manifestują się już u dzieci sześcioletnich i młodszych. Przyczyny wystąpienia PTSD u maluchów są podobne do przyczyn występowania u dorosłych. Najczęściej objawy obserwuje się u dzieci, które wychowywały się w otoczeniu pełnym agresji, a także dorastających w toksycznym środowisku. Rozwód jest przykładem sytuacji, w której dzieci przeżywają silne emocje. Z rozwodem wiążą się kłótnie, napięta atmosfera lub ograniczanie kontaktów przez jednego rodzica, co jest dodatkowym stresogennym czynnikiem. Kolejnym przykładem mogą być rodzice z problemem alkoholowym. W takim domu często dochodzi do awantur, przemocy fizycznej i psychicznej. To są tylko przykłady, stresujących, traumatycznych sytuacji jest znacznie więcej.

W populacji narażonej na stresory PTSD występuje w przedziale od 36% do 75% (Krolczuk i in., 2009). Według ICD-10, Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ang. International Classification of Diseases) opracowywanej przez Światową Organizację Zdrowia, zespół stresu pourazowego jest to „opóźniona lub przedłużona reakcja wydarzenie czy sytuację stresową o wyjątkowo zagrażającym lub katastroficznym charakterze, która mogłaby wywołać niezwykle ciężkie przeżycia nieomal u każdego”.

Czy występują inne czynniki rozwoju stresu pourazowego?

Oprócz traumatycznego zdarzenia do rozwoju PTSD przyczyniają się inne czynniki, m.in. osobność danej jednostki, jej wyposażenie genetyczne, poziom inteligencji, wykształcenia czy status społeczny. Osoby starsze są mniej narażone na rozwój objawów niż osoby młode. Kobiety są grupą bardziej narażoną niż mężczyźni. Ogólnie rzecz biorąc, im bardziej przerażająca lub długotrwała trauma, tym będzie większe prawdopodobieństwo wystąpienia PTSD. Ryzyko to dotyczy osób doświadczających przemocy domowej, tych, które były świadkami traumatycznego zdarzenia czy czyjeś śmierci. Przykładem dobrze ilustrującym jest bycie w związku z osobą, która jest agresywna i brutalna albo z osobą narcystyczną. Innym przykładem jest rodzina alkoholowa, gdzie częstym zjawiskiem jest przemoc.

Jakie są kryteria diagnostyczne?

DSM-5 (ang. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders), klasyfikacja koncentrująca się na kwestiach zdrowia psychicznego, opracowywana przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne, wyróżnia osiem kryteriów diagnostycznych, w kategoriach od A do H. Każda z kategorii dzieli się z kolei na podkategorie.

Jednym z kryteriów jest doświadczenie lub bycie świadkiem traumatycznych zdarzeń, np. śmierć, poważny uraz. Uzyskanie informacji o śmierci bliskiej osoby również można zaliczyć do stresogennych zdarzeń (Merecz). Przykładowo ofiary katastrof komunikacyjnych, które widziały śmierć innych ludzi, doznały uszczerbku na zdrowiu, mogą być narażone na wystąpienie objawów zespołu stresu pourazowego. Ratownicy medyczni, policjanci czy strażacy, czyli osoby narażone na długotrwałą ekspozycję na stres, np. ofiary przemocy domowej, również są w grupie ryzyka.

Kolejnym kryterium są między innymi nawracające sny, wspomnienia stresogennego zdarzenia. U dzieci powyżej 6 r.ż. mogą pojawiać się powtarzające się zabawy, w których tematy związane ze zdarzeniem traumatycznym lub pewne aspekty tego zdarzenia są odtwarzane (Merecz). Przykładowo zabawy cechujące się dużą ilością przemocy i agresji są niepokojące.

Innym zjawiskiem jest tzw. flashback, czyli intruzywne wspomnienie, które przywołuje wyraźne obrazy, emocje oraz nawet doznania fizyczne. Na przykład. idąc daną ulicą przeżywamy wypadek, który miał tam miejsce – słyszymy krzyki, czujemy ubezwładniający paraliż itp.

Dodatkowo osoby z PTSD intensywniej przeżywają ekspozycję na sygnały symbolizujące zdarzenie, np. głośne dźwięki mogą się kojarzyć z hałasem towarzyszącym wypadkowi.

Oprócz wyżej wymienionych objawów, chorzy unikają bodźców, wspomnień, rozmów związanych ze zdarzeniem. Często „odcinają” się od środowiska, gdzie doznali krzywdy oraz po doznanej przemocy w domu od partnera czy opiekunów, mogą mieć problemy z wejściem w relacje interpersonalne. Mogą też nastąpić zmiany w funkcjach poznawczych: niezdolność do pamiętania istotnych aspektów zdarzenia traumatycznego, utrzymujące się, przesadzone negatywne przekonania lub oczekiwania na temat siebie, innych lub świata (np.: jestem zły, nikomu nie można zaufać), utrzymujące się negatywne stany emocjonalne (np. strach, horror, gniew, wina lub wstyd), znacząco obniżone zainteresowanie lub uczestnictwo w ważnych aktywnościach, poczucie wyobcowania, utrzymująca się niezdolność do doświadczania pozytywnych emocji (Merecz).

Jednym z objawów są zmiany w zachowaniu, osoba poszkodowana może mieć napady gniewu, autodestruktywne zachowania.

Kolejnym kryterium diagnostycznym jest zakłócenie funkcjonowania w różnych sferach życia oraz fakt, iż zaburzenie nie wynika z przyczyn fizjologicznych zażycia substancji psychoaktywnych.

Warto też zwrócić uwagę na czas trwania wyżej wymienionych objawów. Przyjmuje się, że powinien być dłuższy niż miesiąc. W przypadku wystąpienia po traumatycznym zdarzeniu któregoś z wymienionych objawów, który nie ustępuje po miesiącu, najlepiej zgłosić się do psychiatry oraz psychoterapeuty, którzy pokierują dalszym leczeniem. PTSD może być też diagnozowane u osób, które dowiedziały się, że ich bliskich spotkało coś krzywdzącego.

Reasumując, PTSD jest zaburzeniem występującym od lat. Zaczęto je opisywać w XVII wieku. Wiek, płeć czy struktura osobowości ma również znaczący wpływ na wystąpienie objawów wskazujących na PTSD. Zespół stresu pourazowego to zaburzenie, którego nie powinno się ignorować.

Bibliografia:

1. Korolczuk A, Gołębiowski A, Tomko-Gwoździewicz M., Trauma więzi a psychoterapia pacjentów z diagnozą PTSD [w:] Zeszyty Naukowe, nr 3 (156), 2009, pobrane z https://depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/6903/Korolczuk_Golebiowski.pdf?sequence=1&isAllowed=y.
2. Merecz D. Kryteria diagnostyczne ASD i PTSD według DSM-5, Zakład Psychologii Zdrowia i Pracy, Łódź, pobrane z https://docplayer.pl/26474329-Kryteria-diagnostyczne-asd-i-ptsd-wedlug-dsm-5-dorota-merecz-zaklad-psychologii-zdrowia-i-pracy-imp-lodz.html.

WHO. ICD – 10, Międzynarodowa statystyczna klasyfikacja chorób i problemów zdrowotnych, dziesiąta rewizja, tom 1, wydanie 2008, Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia, 2012.